< Listeye Dön

Bilgi edinme hakkı temel yurttaşlık haklarındandır. Hak arama özgürlüğünün bir sonucu olan bilgi edinme hakkı, demokratik devletlerin yurttaşlarına sağlamak zorunda olduğu bir haktır. Bu hak, kişilerin, idari makamların yaptıkları işlemler hakkında bilgi sahibi olabilmelerini sağlar. Demokratik hukuk devletinde kamu yönetimini elinde tutanlar, yaptıkları eylem ve işlemlerinin hesabını vermek zorundadırlar. Hesap sormada kolaylık sağlanması, yönetimde saydamlık ve açıklık ilkelerinin gerçekleşebilmesi için, kişilerin bilgi edinme haklarını kullanmaları bir zorunluluktur.
Anayasa'nın 74ncü maddesinde yer alan "dilekçe hakkı", bu amaçla, düzenlemiştir. Yürürlükte bulunan 3071 sayılı "Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun" çerçevesinde yurttaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ve yetkili makamlara yazı ile başvurma hakkına sahiptirler. Ancak, 3071 sayılı yasayla sağlanan dilekçe hakkı, çağdaş demokrasilerdeki anlamıyla bilgi edinme hakkını tam olarak karşılamamaktadır. Soyut ve genel nitelikteki bu yasa, devlete yeterince görev ve sorumluluk yüklememektedir.
24 Ekim 2003 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 4982 sayılı "Bilgi Edinme Hakkı Kanunu" ile birlikte, bu konuda daha somut adımlar atılmıştır. Yasa, yürürlükten altı ay sonra bilgi edinme hakkının kullanılabileceğini öngörmüştür. Yasa ile tanınan hakların kullanılmasına, "Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas Ve Usuller Hakkında Yönetmelik" in 27 Nisan 2004 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmasından sonra, ancak bu günlerde başlanabilmiştir.
Böylece bundan böyle, T.C. vatandaşları ile tüzel kişiler ve belli ölçüler içerisinde yabancılar; merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşlarının, köyler hariç olmak üzere yerel yönetimler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketlerinin, T.C. Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliği bulunan enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetleriyle ilgili olarak bilgi edinme haklarını kullanabileceklerdir.
Yukarıda belirtilen kurum ve kuruluşlar, Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi, başvuranların yararlanmasına sunmakla yükümlüdürler.
Gerçek kişiler ve tüzel kişiler tarafından yapılacak bilgi edinme başvurusu; başvuru sahibinin adı ve soyadı (tüzel kişinin unvanı), imzası, oturma yeri veya iş adresini içeren dilekçeyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşa yapılacaktır.
Dilekçede, istenen bilgi veya belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilmelidir.
Başvuru dilekçeleri posta yoluyla da kurum ve kuruluşlara gönderilebilmektedir. Ancak, Elektronik posta ve faks yoluyla başvuru yapacak gerçek ve tüzel kişilerin örnek formları doldurmaları zorunludur. Faks yoluyla yapılacak başvurularda ayrıca, gerçek kişiler ile tüzel kişiliği temsile yetkili kişilerin T.C. kimlik numaraları belirtilmelidir.
Bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.
Yapılan başvuruya ait dilekçe veya form kaydedildikten sonra, en geç iki iş günü içinde kurum veya kuruluşun ilgili birimlerine gönderilir. Kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını yazılı olarak veya elektronik ortamda başvuru sahibine bildirirler. Kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi on beş iş günü içinde sağlamak zorundadırlar.
Kurum ve kuruluşlardan belge istenmesi halinde, başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyası verilir. Elektronik ortamdaki bilgi veya belgeler, elektronik posta, veri kopyalamaya yarayan diskler ve diğer araçlarla verilebilir. Kurum ve kuruluşlar, erişimine olanak sağladıkları bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden, bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde ücret tahsil edebilirler.
Kanunda bilgi edinme hakkının istisnaları olarak düzenlenen konularda yapılan bilgi edinme başvuruları reddedilir ve ret kararı başvuru sahibine gerekçeli olarak bildirilir. Talebi reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren on beş gün içinde, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu tarafından özel olarak oluşturulmuş bulunan, Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna itiraz edebilir.
Bilgi edinme hakkı sınırsız değildir. Yasa ve Yönetmelik, bilgi edinme hakkına bir takım sınırlamalar getirmiştir. Aşağıda belirtilen konularda bilgi edinme hakkı istemi sınırlandırılmıştır. Sınırlama kapsamındaki konulardan bazıları şunlardır:
Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler, Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler, İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler (Bu bilgi ve belgeler kişilerin çalışma hayatını ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte ise, belli koşullarda bilgi edinme hakkına konu olurlar), İdari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler, Adli soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler. Ayrıca;
Açıklanması veya zamanından önce açıklanması halinde;
a) Suç işlenmesine yol açacak,
b) Suçların önlenmesi ve soruşturulması ya da suçluların kanuni yollarla yakalanıp kovuşturulmasını tehlikeye düşürecek,
c) Yargılama görevinin yerine getirilmesini engelleyecek,
d) Hakkında dava açılmış bir kişinin adil yargılanma hakkını ihlal edecek,
nitelikteki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
Kişinin izin verdiği haller saklı kalmak üzere, özel hayatın gizliliği kapsamında, açıklanması halinde kişinin sağlık bilgileri ile özel ve aile hayatına, şeref ve haysiyetine, mesleki ve ekonomik değerlerine haksız müdahale oluşturacak bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
Haberleşmenin gizliliği esasını ihlal edecek bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
Kanunlarda ticari sır olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile, kurum ve kuruluşlar tarafından gerçek veya tüzel kişilerden gizli kalması kaydıyla sağlanan ticari ve mali bilgiler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
Yasa ve yönetmelikte sayılan bu istisnaların bir kısmı anlayışla karşılanabilir. Ancak, gelenek olduğu üzere, istisna olarak belirlenen konular, yasayla vatandaşlara tanınan bilgi edinme hakkının kullanım alanından daha fazla gibi gözükmektedir. Yine de bu yasa, ileri bir adım olarak kabul edilmelidir.
Bilgi edinme hakkının kullanılmasında bir diğer sorun da, hakkın kullanılmasının engellenmesi halinde uygulanacak yaptırımın ne derecede etkili olacağı sorusudur. Yönetmeliğin 42nci maddesine göre; bilgi edinme hakkının kullanımı kapsamındaki başvurulara ilişkin uygulamalar, kurum ve kuruluş yöneticilerince mevzuat dahilinde denetlenecektir. Ayrıca, bilgi edinme hakkının uygulanmasında ihmali, kusuru veya kastı bulunan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında, işledikleri fiillerin genel hükümler çerçevesinde ceza kovuşturması gerektirmesi hususu saklı kalmak kaydıyla, tabi oldukları mevzuatta yer alan disiplin cezaları uygulanabilecektir.
Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde erişilen bilgi ve belgeler ticari amaçla çoğaltılamaz, kullanılamaz, erişimi sağlayan kurum ve kuruluştan izin alınmaksızın yayınlanamaz.

Av. Başar YALTI Sektör Dergisi : Onduline Dünyası