19/3/1985 tarihli ve 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanuna yönelik şikayetlerin artması ve yaşanan hukuksal sıkıntılar nedeniyle yeni bir çek yasasına ihtiyaç doğmuştu.
Karşılıksız çekler için 3167 sayılı yasada öngörülen önlemlerin sonuç vermemesi, 5237 sayılı Türk Ceza Yasasıyla, 3167 sayılı Çek Yasasının çatışması, Türk Ticaret Yasasının 711/3 maddesinin kötüye kullanılarak çekten caymanın kolaylaştırılması çeke olan güveni iyice azaltmıştı. Ayrıca, karşılıksız çek keşide etmek suçundan hapse girenlerin çoğalması ve mahkemelerin çek suçları bakımından neredeyse önünün tıkanması karşısında yeni bir yasa kaçınılmaz olmuştu.
Sonuçta 5941 sayılı Çek Yasası 14.12.2009 tarihinde TBMM de kabul edilerek, 20.12.2009 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi.
Yeni bir çek yasasına olan ihtiyacın 5941 sayılı Yasayla giderilip giderilmediği zaman içinde anlaşılacaktır. Biz bu yazıda yeni çek yasasının getirdiği yeniliklerden önemli saydıklarımıza kısaca değinmek istiyoruz.
1- Yeni Yasayla bankaların yükümlülükleri artırıldı
Yeni Yasa gereğince bankalar, çek hesabı açtırmak isteyenin yasaklı olup olmadığını araştırmak zorundadırlar. Bunun için, çek hesabı açtırmak isteyenlerin yasaklılık durumuna ilişkin adlî sicil kayıtlarını, açık kimliklerini saptamak için fotoğraflı nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi örneklerini, yerleşim yeri belgelerini, vergi kimlik numaralarını, tacir olanların ayrıca ticaret sicili kayıtlarını, esnaf ve sanatkâr olanların ise esnaf ve sanatkâr sicili kayıtlarını almak ve çek hesabının kapatılması hâlinde bunları, hesabın kapatıldığı tarihten itibaren on yıl süreyle saklamakla yükümlüdür.
Çek defterleri eskisi gibi yine bankalarca bastırılacaktır. Ancak çek defterleri üç türlü olacak, tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekler, birbirlerinden ayırt edilebilecek biçimde bastırılacaktır.
Hamiline düzenlenecek çeklerde, hamiline çek defteri kullanılacak, çek yapraklarının üzerinde “hamiline” ibaresi matbu olarak yer alacaktır.
Hamiline çek hesabı sahiplerinin açık kimlikleri, adresleri, vergi kimlik numaraları, bu hesaplardan ödeme yapılan kişilere ait bu bilgiler ile bu kişilere yapılan ödemelerin tutarları ve üzerinde vergi kimlik numarası bulunmayan çeklere ilişkin bilgiler, ilgili bankalar tarafından, dönemler itibarıyla, Gelir İdaresi Başkanlığına elektronik ortamda bildirilecektir.
Bankalar, çekin karşılığının hesapta bulunmasına rağmen hamiline ödenmeyi geciktirilmeleri ve Kanunen ödemekle yükümlü oldukları miktarı hamile ödemeyi geciktirmeleri, hâllerinde, çek hamiline, her geçen gün için binde üç gecikme cezası ödeyecektir.
Karşılıksız çıkan çeklerde ve yeterli karşılığı bulunmayan çeklerde, banka, her çek yaprağı için 600.-TL yi ödemekle yükümlü olacaktır.
2- Karşılıksız çeklerde izlenecek yöntem
Çek hamilinin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılacaktır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilecektir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmayacaktır.
Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil kısmî ödeme hâlinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilecektir. Çek hamili, bu fotokopiyle ciro silsilesindeki müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi, Cumhuriyet başsavcılığına şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilecek ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilecektir.
Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707 nci maddesi (Çek, görüldüğünde ödenir. Buna aykırı her hangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir.) uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hukukî takip yapılamayacaktır.
3- Karşılıksız çıkan çekte ceza sorumluluğu
Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde (on gün ve otuz gün içinde) ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına neden olan kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adlî para cezasına hükmolunacaktır. Ancak, hükmedilecek adlî para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamayacaktır. Binbeşyüz gün adli para cezası asgari hadden (20.- TL) adli para cezasına dönüştürüldüğünde sanığa, otuzbin TL ye kadar adli para cezası verilebilecek, azami hadden (100.- TL) adli para cezasına dönüştürüldüğünde ise yüzellibin TL adli para cezası verilmesi mümkün olacaktır. Ancak uygulamanın, asgari hadden veya 20 - 100.-TL arası bir miktarla çarpımı sonucu yapılabileceğini öngörebiliriz.
Bu davalar, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülecektir. Verilecek ceza, sadece adli para cezası olduğu için davalar Sulh Ceza Mahkemelerinde görülecektir.
Karşılıksız çek keşide etmek suçu nedeniyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına, ön ödemeye ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 297 nci maddesinin üçüncü fıkrasındaki tebliğnamenin tebliğine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.
Çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin malî işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler (Anonim şirketlerde yönetim kurulu, Limitet şirketlerde şirket müdürü), çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür.
Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamayacaktır.
4- Cezadan kurtulma
Karşılıksız çek keşide etmek suçu, şikayete bağlı bir suç olduğundan Şikâyetten vazgeçme hâlinde, karşılıksız çek keşide eden kişi hakkında verilen ceza kararı kalkacaktır.
Karşılıksız kalan çek bedelini, üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında;
a) Soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına,
b) Kovuşturma aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine,
c) Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına, karar verilecektir.
Yasanın geçiş hükümlerine göre de, Bankalar, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde, 2 nci maddeye göre yayımlanacak tebliğde belirlenen esaslara uygun olarak yeni çek defterleri bastırarak eski defterleri toplayacak ve 1/7/2010 tarihine kadar müşterilerine yeni çek defterlerini verecektir.
31/12/2011 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersiz olacaktır.
5- Eski ve Yeni Çek Yasası arasındaki farklar
Eski yasada öngörülen çekin karşılıksız çıkması halinde uygulanacak %5 çek tazminatı, yeni yasayla kaldırılmıştır.
Gününden önce çekin arkasının yazdırılması uygulaması sona ermiştir.
Her bir çek yaprağı için bankaların ödeyeceği tazminat miktarı 600.-TL olmuştur. Bu miktar her yıl artacaktır.
Yürürlükten kaldırılan 3167 sayılı Çek Kanunu’nun 13/1 maddesine göre karşılıksız çıkan çekten sonra bankalar, ilgili kişiye, 10 gün içinde elinde bulunan boş çek yapraklarını iade etmesi konusunda ihtar yapmaktaydı. Bu ihtara uymayanlar hakkında bankalar suç duyurusunda bulunmakta, uymayanlar hakkında açılan dava sonucunda Sulh Ceza Mahkemeleri ilgili kişiye 450.- TL adli para cezası vermekteydi. Yeni Yasada çek karnesini iade etmeyenler için bir ceza öngörülmediği için bu ceza kalkmıştır.
Karşılıksız çek keşide etmek suçları eski yasa döneminde asliye ceza mahkemelerinde görülüyordu. Yeni Yasaya göre bu suçlar artık sulh ceza mahkemelerinde görülecektir.
Yeni yasanın geçici 1/5 maddesine göre 31.12.2011 tarihine kadar çekin üzerinde yazılı olan tarihe kadar, yani vadesinden önce çekin ödenmek için ilgili bankaya ibrazı geçersiz kılınmıştır.
Yeni çek kanununun getirdiği en temel değişiklik, karşılıksız çeklerde hapis cezasının kaldırılmış olmasıdır. Yasanın 5. maddesine göre karşılıksız çekte hapis cezası yerine adli para cezası uygulaması getirilmiştir. Ancak unutmamak gerekir ki adli para cezasını ödemeyenler hakkındaki yaptırım hapse çevrilebilmektedir. Cumhuriyet Savcılığı tarafından hükümlüye gönderilen ödeme emri üzerine hükümlü süresi içinde (5275 Sayılı Kanun m.106/2 uyarınca 30 gün) para cezasını ödemez ise; 5275 Sayılı Kanunun 106/3. maddesi uyarınca para cezası, mahkeme kararında belirtilen gün kadar hapse çevrilir ve hükümlü bu süreyi hapiste geçirir.
Burada dikkate edilecek husus, adli para cezasının ödenmemesi nedeniyle belirlenen hapis cezasının tazyik hapsi olmasıdır. Bu nedenle hükümlü, para cezasını ödediği takdirde serbest bırakılacak, ödeme yapmaz ise belirlenen gün kadar hapis yatmaya devam edecektir.